Giyim, Kostüm ve Kıyafet[1]

Giyim, kostüm ve kıyafet; “giysi”, “elbise”, “aksesuar”, “esvap”, “kılık”, “takım” ve “kombin” gibi ilgili kelimelerle birlikte insanların ne giydiğini belirtir. Birçok yazar, insanların neden ve ne zaman vücutlarını süslemeye ve örtmeye başladığını anlamaya çalıştı. Bunun nedenleri ise sıcaklık ve iklim gibi bariz koşulların ötesindedir çünkü bazı insanlar soğuk havalarda ince ve yetersiz giysiler giyerken bazı insanlar da sıcak havalarda kalın giysiler giymeyi tercih eder. Bilinen yaygın sebepler korunma, tevazu, süs ve gösteriştir. Oysa giyimin kökenleri hakkında yalnızca tahminde veya varsayımda bulunulabilir çünkü ilk insanların vücutlarını örtmeyi neden tercih ettikleri hakkında detaylı hiçbir kayıt bulunmamaktadır.

Kıyafet; gündelik ya da özel etkinlik ve organizasyonlarına veya sinema, televizyon, tiyatro, burlesk, sirk ya da dans prodüksiyonlarına katılımlar için yaş, cinsiyet, medeni durum, meslek, dini inanç ve etnik köken hakkında temel bilgileri sağlayan sessiz bir iletişim sistemi olarak işlev görür. Bir insanın ne giydiği aynı zamanda kişilik özelliklerini ve estetik tercihlerini de gösterebilir. İnsanlar giyim, kostüm ve kıyafetin anlam ve önemini en açık şekilde kıyafeti giyen ve giyeni gözlemleyenler aynı kültürel arka planı paylaştığı zaman anlayabilir. “Giyim”, “kostüm” ve “kıyafet” kelimeleri bazen giyilen şeye işaret etmek için birbirinin yerine kullanılabilir fakat bu kelimeler birkaç açıdan birbirinden farklılaşır.

Giyim

“Giyim” isim olarak genel itibariyle vücudu kaplayan kıyafet parçalarını tanımlar. “Giyinmek” ise insanın kendi üzerine kıyafetleri yerleştirmesi eylemine denir. Tüm dünyadan giyim örneklerine gövde için kaftan, wrapper^[2], sarong^[3], tişört, pantolon, elbise, bluz ve etek gibi parçalar verilebileceği gibi kafa, el ve ayak aksesuarı olarak da eşarp, şapka, eldiven, mitten^[4], sandalet, terlik ve ayakkabı gibi parçalar da örnek verilebilir.

Kostüm

“Kostüm” kelimesi, özellikle bir kombin olarak giyilmiş birçok giysi türünü tanımlar. “Kostüm tasarlama” eylemi, genellikle bir kişiye giymesi için bir kombin dizayn etmeyi anlatır. “Kostüm’’ kelimesi genelde oyuncuların, dansçıların ve Cadılar Bayramı, maskeli balolar, Carnival (Karnaval) ve Mardi Gras^[5] gibi özel kutlamalar için giyinen insanların giysi parçalarını, aksesuarlarını ve makyajlarını ifade eder. Giysi ve kostüm arasındaki ayırt edici fark şudur: Giysi belirli kıyafet parçalarını ifade ederken kostüm ise kişinin dans, tiyatro veya bir maskeli baloda performans göstermesinegündelik kimliğini saklayarak ya da geçici olarak yok ederek olanak veren kombini ifade eder.

‘’Kostüm” ve “gelenek”[6] kelimeleri yakından bağlantılıdır.

“Kostüm” kelimesi aynı zamanda belli bir etnik grubun üyeleri tarafından özel durumlarda giyilerek grubun geleneklerini ve dayanışmasını göstermesini sağlayan giysi takımlarını (yerel kıyafet) da belirtir.

Kıyafet

“Kıyafet” kelimesi birkaç şekilde kullanılır: Kadınların giydiği tek parçalı bir giysi olan elbiseyi belirtmek için, “tatil kıyafeti” veya “ordu kıyafeti” gibi giysi kategorilerini belirtmek için veya kişinin genel görünümü ya da çeşitli kimlikleri hakkında genel bir bilgi vermek için kullanılır. “Kıyafet giyme”[7] eylemi ise vücudu çeşitli parçalar kullanarak örtmek, süslemek ve değiştirmek sürecini gösterir. Kıyafet giyme eylemi, tüm beş duyuyu içerir ve giysi giymekten fazlasını kapsar. Bu anlamda giyinmeye; saçları düzenlemek, koku, losyon ve kozmetik ürünü uygulamak aynı zamanda çeşitli dokuları, renkleri ve kolye, küpe ve bilezik gibi takıları da kullanmak dahildir. Kıyafet genellikle bir kişinin kimliğinin farklı yönlerini anlatır.

Giyim, Kostüm ve Kıyafet Arasındaki Ayrımlar

Giyim ögeleri hem kostümde hem de kıyafettekullanılan bileşenlerdir; belirli giyim eşyalarını ve ayakkabı, şapka, aksesuar gibi diğer giysi ögelerini belirtir. Kostüm; kişinin tiyatro, sinema ya da maskeli balo için bir performans kimliği sunması veya özel durumlar ya da etkinliklerde etnik bir grubun üyesi olarak bir kimlik iddia etmesi için oluşturulmuş bir kombindir. Kıyafet bir bireyin günlük yaşamda kimliğinin güvenilirliğini sağlamasına yardımcı olan vücut üzerindeki değişiklikler ve ilaveler bütünüdür. Amerika Birleşik Devletleri’nde, “kostüm tarihi” terimi genellikle giysinin kronolojik tarihselleştirilmesi için kullanılırken İngiltere’de “kıyafet tarihi” terimi daha sık kullanılmaktadır.

Kostüm ve Kıyafet için Gereksinimler

Kostüm. Tiyatro, sinema ve dans alanındaki tasarımcılar oynanacak çeşitli rolleri tarif etmek ve vurgulamak için kostüm yelpazesini dikkatlice planlamaktadır; baş karakterler oyuncu kadrosunun veya dans grubunun geri kalanından kostüm sayesinde ayrıştırılır ve vurgulanır. Yetişkinlere yönelik prestijli ve üst sınıf Cadılar Bayramı veya Mardi Gras etkinliklerde tek seferlik kullanım için tasarlanan bazı kostümler de çok uzun saatler süren titiz bir tasarım ve çizim içerir. Örneğin, New Orleans Mardi Gras kutlamaları yapan Krewes (maske ve gösteri kulüpleri) gibi organize grupların üyeleri ya da kendi özel balolarında düşes ya da prenses olmak üzere seçilen San Antonio sosyetesinin genç kızları ön planlama ile ilgilenir ve karmaşık kostüm tasarımları yaparlar. Buna karşılık yetişkinler ya da çocuklar için bazı Cadılar Bayramı kostümleri, kısa bir akşamda “şaka ya da şeker” macerası için veya sıradan bir maskeli parti için hızlı, hatta dikkatsiz bir şekilde bile yapılabilir ve giyilebilir.

Tiyatro, dans, Cadılar Bayramı ve Mardi Gras kostümlerinin uyum, renk ve efekt açısından özel gereklilikleri vardır. Giysiler, sanatçının vücudunun kolayca hareket etmesine izin vermeli ve iyi yapılmış olmalıdır. Örneğin, profesyonel oyuncu ve dansçıların kostümleri genellikle zor yıpranır. Sürekli kullanım ve dansçıların, sirk palyaçolarının ve akrobatların zorlayıcı hareketleri giysileri zorlayabilir bu nedenle sağlam kumaşlar ve dikiş takviyesi gibi belirli yapım hususları gerektirir. Birçok izleyici kostümleri uzaktan gördüğü için renkler veya tasarımın diğer yönleri etki için abartılabilir. Bu nedenle bazı renkler günlük kıyafet seçeneklerine göre daha cesur veya parlak olabilir. Diğerleri sönük kalabilir. Bu tür seçimler, kostüm tasarımcısının her bir sanatçının kendi rolü ve sanatçılar arasındaki etkileşim için kıyafet planlamasındaki yorumuna bağlıdır.

Kıyafet. Kıyafet; kostümün aksine kültürel bağlamda yaş, toplumsal cinsiyet, medeni durum ve meslek gibi ortak sosyal özellikleri vurgulayan bireysel bir kimlik kurar. Kimlik hakkındaki birçok bilgi, gözlemci tarafından soru sorulmadan kıyafetin sağladığı duyusal ipuçlarıyla iletilir. Çoğu birey; özellikle kentsel ortamlarda meslek, boş zaman etkinlikleri (spor) ve dini inanç gibi konularda tercih edilen kıyafetlere bağlı birçok kimliğe sahiptir.

Kostüm, kıyafet ve vücut. Kostümler ve kıyafetler vücudu ortaya çıkarabilir veya gizleyebilir. Kostümler ya da kıyafetler, çıplak cildin görünmesine izin vererek vücudu ortaya çıkarır; örneğin omuzlar, kollar, bacaklar ve ayaklar klasik balerin tütüleri ya da bir mayo giyildiğinde görünür. Bir buz patencisinin ya da bir dansçının tek parça streç kıyafeti gibi örneklerde, kostüm vücudu kaplayabilir fakat sıkı bir şekilde vücut şeklini alır ve ortaya çıkarır. Bazen alay ve ironi için sirk palyaçolarında görülen devasa ayakkabılarda ya da drag queen^[10]’lerin devasa göğüs kalıplarında olduğu gibi bir kostümün bazı kısımları abartılır. Carnival (Karnaval) ve Mardi Gras kostüm çeşitlerinde; vücut, baş ve yüz dahil olmak üzere tamamen kaplıdır ve kolaylıkla fark edilemez. Nijerya’nın Nijer Delta’sında bulunan Kalabari halkı arasında bir fili temsil eden bir maskeli kostümü, dansçının vücudunu örten devasa palmiye yapraklarından yapılır. Yaprakların içinde zar zor görülen küçük bir oymalı fil heykeli bulunur.

Kaynakça[11]

Joanne B. Eicher, “Classification of Dress and Costume for African Dance.”, The Spirit’s Dance in Africa, Galerie Amrad African Art Publication, 1997.

Mary E. Roach-Higgins, “Describing Dress: A System of Classifying and Defining”, Dress and Gender: Making and Meaning in Cultural Context, Oxford ve Washington D.C., Berg Publishers, 1992- 1993.

James Laver, Costume in the Theatre, Londra, George G. Harrap and Company, Ltd., 1964.

---

^[1] Ç.n. Joanne B. Eicher, “Clothing, Costume, and Dress”, The A-Z of Fashion, The Berg Fashion Library, 2005. 20 Mart 2020 tarihinde erişilmiştir. Yazarın izniyle çevrilmiştir. Vurgular orijinal metne aittir.

^[2] Ç.n.Wrapper: Daha çok Batı Afrika’da kullanılan, sarılarak giyilen bir tür giysi.

^[3] Ç.n. Sarong: Bedenin alt kısmını saracak biçimde kullanılan büyük desenli ve canlı renkli, ipek veya keten kumaş parçası.

^[4] Ç.n. Mitten: Tek parmaklı eldiven.

^[5] Ç.n. Mardi Gras: Büyük Perhiz Arifesi olan salı günü gerçekleştirilen bir karnaval.

[6] Ç.n. Metnin orijinalinde costume ve custom kelimeleri kullanılarak bu iki kelimenin kökenleri üzerinden benzerlik kurulmuştur.

[7] Ç.n. Metnin orijinalinde dress kelimesi kullanılmıştır. Tüm beden ile giyinip kuşanmak anlamı ifade edildiği ve giyinme eyleminden ayrıştığı için kıyafet giyme çevirisi tercih edilmiştir.

^[8] Ç.n. Firebird: Besteci Igor Stravinsky tarafından yönetilen bale ve orkestra konseri.

^[9] Ç.n. Pointe: Balerinlerin parmak ucunda olduğu duruş pozisyonu.

^[10] Ç.n. Drag queen: Genellikle bir performans için toplumsal cinsiyet rolleriyle “kadın kıyafetleri” giyen birey.

[11] Ç.n. Metnin orijinalinde kullanılan kaynakçadır.