Modern Tiyatroda Multimedya[1]                                     

Çev.: Begüm Şengül 

Çağla Kalaycı  

Multimedya, Anlamı ve İmkanları

Multimedya, farklı bir sanatsal ifade oluşturmak ve göstermek için birden fazla iletişim aracı kullanmak anlamına gelir. Dijital teknolojiyi, bilgisayar tarafından üretilen dijital video, ses kayıtları, animasyonlar ve sahnede aktörler tarafından giyilen kinetik etkileşimli ekipman olarak kullanabiliriz. Multimedya dijital teknolojisi; icracı ve sahne unsurlarına tepki verebilme olanaklarına göre doğrusal ve interaktif multimedya olarak kategorize edilebilir.

Doğrusal multimedya, tiyatro sahnesindeki performansa tepki vermez. Bu kategoride değişiklikler, rejisörün yönlendirmeleri doğrultusunda çalışan teknisyenler tarafından yapılır. İnteraktif multimedya oyuncunun ve diğer unsurların sahne aksiyonlarına cevap oluşturur. Bu teknoloji, fiziksel hareketler veya sanatçıların vokalleri tarafından aktif hale getirilir.

Tarihe Bir Bakış

Geriye dönüp tiyatro tarihine baktığımızda, multimedyanın tiyatroya nasıl girdiğini ve deneysel tiyatro ile nasıl olgunlaştırıldığını anlayabiliriz.

Yirminci yüzyılın ilk on yıllarında tiyatro araştırmacıları, tiyatro, tiyatro sahnesi unsurları ve işlevleri üzerine deneysel çalışmalar yapmaya başlamışlardı. Burada, multimedyayı tiyatroda kullanmanın gelişimine katkıda bulunan teorisyen ve uygulayıcılardan bazılarına değineceğiz.

İngiliz yönetmen ve tasarımcı, Edward Gordon Craig, ışık ve hareket unsurlarından etkilenmişti. Teorileri, modern ve post-modern tiyatronun belkemiği oldu. “Yaşayan bir varlık” olarak tanımladığı sahneyi, ışık ve duygusal anlamda hareket olarak betimliyordu. Craig’in ışık ve hareketini canlandırma teorileri teatral alana yeni bir zenginlik kazandırdı.

Adolphe Appia, sahne aydınlatmasının ve dekorun İsviçre temsilcisiydi. Appia’nın yazdıkları, sahnede kullanılan yeni aydınlatma fikirlerine ilham oldu. Sahne, çeşitli teknik araçların entegrasyonu haline geldi. Sanatçı ve aksiyon ile etkileşime girecek şekilde tasarlanan ortam ve mekan argümanı şematik diyagramlarında özetlenmiştir.

Tiyatrocular ses, ışık ve performans gibi diğer geleneksel tiyatro unsurlarıyla birlikte yeni görsel teknolojiler kullandılar. Bu bütünleşme, yeni teknolojilerin dijital multimedyaya öncül olmasıyla birlikte hareketsiz fotoğrafçılığın icadı ve sinemanın gelişimi ile başladı.

En bilinen Alman tiyatroculardan biri olan Bertolt Brecht; Erwin Piscator’un multimedya yeniliğinden etkilendi. Tiyatroda multimedyayı fotoğraf içeren görsellerden, film ve istatistiksel bilgiler sunan slaytlardan yararlanarak denedi. Bu yöntemler epik tiyatronun yabancılaşma deneyimine katkıda bulundu. Piscator ve Brecht; film endüstrisinin izleyici, sunum ve anlatı stilleri üzerindeki etkisinden de ilham aldı.

Rus tiyatro yönetmeni Vsevolod Meyerhold, sinemanın izleyici üzerindeki etkisini fark etti. Tiyatronun “sinefi edilmesinin”[2] “sinemanın teknolojik incelikleri” ile donatılması gerektiği anlamına geldiğini savundu. Böylece ona göre mekan oyunun “taleplerini karşılayabilirdi.” Daha fazla insanı tiyatroya geri çekmek istedi ve seyircide “on binlerce insan” hayal etti.

İngiliz tiyatro yönetmeni Peter Brook, dekor ve sahne fonunu kaldırıp bu unsurları, basit soyut veya sembolik tasarımlarla değiştirerek tiyatronun içeriğini basitleştirdi.

Peter Brook tiyatronun basit ve doğal olması için, anlamın özü olan dil, jest ve tasarımın da yalın ve doğal olması gerektiğini savunur.

Deneysel tiyatro araştırmacıları yeni fikirlere, tiyatroda multimedya kullanımına açıktı. Böylece tiyatroda yeni ifade biçimleri ve stiller yarattılar.

Seyirci; tiyatroda multimedya ile, hareket değişimleriyle, dansla, replikle, kuklacılıkla, filmle, ses efektleriyle, müzikle, yeni görsel-işitsel teknolojilerle, yeni görsel sanat biçimleriyle ve diğer pek çok anlatım yoluyla karşılaşabilir.

Robodock Uluslararası Festivali, Teknoloji, Sanat, Gösteri Tiyatrosu ve Multimedya, Amsterdam

Çağdaş multimedya kapsamlı bir biçimde gelişmeye devam ediyor. Hibrid[3] tiyatro sahneleme keşifleriyle beraber doğrusal analog teknolojiden, interaktif dijital teknolojiye doğru ilerledi. Çağdaş tiyatro, geleneksel tiyatro sahnesi dışında interaktif alanlar yaratmak için dijital teknoloji sanatçıları, dans, film, ses sanatçıları ve sanat yönetmenleri arasında artan iş birliğine tanık oluyor.

 

[1]Ç.n. “Modern Tiyatroda Multimedya” başlıklı bu yazı 25 Temmuz 2014 tarihinde Theatre and Art adlı internet sitesinde “Multimedia in the Modern Theatre” başlığıyla yayınlanmıştır. Metnin orijinali için bkz.: http://worldoftheatreandart.com/multimedia-modern-theatre/

[2]Ç.n. Sinemaya ve filmlere bağımlı veya düşkün insanları betimleyen bir terimdir.

[3] Ç.n. Birden fazla unsurun bir arada bulunması.