Pera’da Bir Akşam Vakti 2015
Yazar Hagop Baronyan yine vurur kendini yollara. İstanbul’un yedi tepesini arşınlar, inip çıktığı merdivenlerin haddi hesabı yok… Burnundan soluyor ama bunca yol teptiği için değil, keskin kalemine mukayyet olamadığı için! Yine kapatmışlar dergisini… Her zamanki gibi Ortaköy’de sigarasını tüttürür, susuzluğunu gidermek ve biraz olsun soluklanmak için atar kendini Pera’ya. Kendi deyimi ile “İstanbul’un Paris”indeki bir meyhanede kafa dağıtmaya! Zaman ilerler, meyhanedeki boş masalar yavaş yavaş dolmaya başlar: İstanbul’a yabancı bir toprak ağası, Pera’da nam salmış bir dişçi ve aşkından ayakları yerden kesilmiş bir delikanlı… Pera’da bir akşam vakti muhabbet koyulaşmaya, bardaklar boşalmaya, eteklerdeki taşlar birer birer dökülmeye başlar…
Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları (BÜO) olarak 2014 – 2015 eğitim prodüksiyonu için Ermeni edebiyatının iki büyük hiciv ustasını, Hagop Baronyan ve Yervant Odyan’ın tiyatro metinlerini sahneliyoruz. Bu prodüksiyona Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tiyatromuzun dönüşümünü araştırma ve oyunları kültürel çoğulcu bir yaklaşımla sahneleme niyeti ile başladık. Dönemin tiyatro alanındaki gelişmelerini sosyo-politik bağlamı içinde değerlendirdik. 19. yüzyılda Osmanlı devletinin ve halklarının büyük bir dönüşüm geçirdiği bir dönemde yaşayan ve edebiyat, yayıncılık ve tiyatro alanlarında faaliyet gösteren Hagop Baronyan ve Yervant Odyan’ın kendi dönemlerinin önemli tanıkları olmalarını sağlayacak eserlere imza attıklarını gördük. Pera’da Bir Akşam Vakti adını verdiğimiz bu oyunun kurgusundaki iç öyküler Hagop Baronyan’ın Haşmetlü Dilenciler (Medzabadiv Muratsganner) ve Şark Dişçisi (Adamnapuyjn Arevelyan) oyunlarından, dışöykü ise Yervant Odyan’ın Zavallı (Zavallın) oyununun geçtiği meyhaneden yola çıkılarak oluşturuldu.
Sizi İstanbul’un henüz rengini, siluetini ve hatta halklarını büyük ölçüde kaybetmeden önceki bir devrine, Pera’da bir meyhaneye davet ediyoruz.
İyi seyirler…
Hagop Baronyan (1842 – 1891)[1]
Ermeni edebiyatının ilk ve büyük hiciv ustası Hagop Baronyan 1842 yılında Edirne’de doğdu. İlk ve orta öğretimini Ermeni okullarında tamamladı. Ardından bir yıl süreyle yerel bir Rum okuluna devam etti ancak yaşadığı maddi zorluklar nedeniyle resmi eğitimini yarım bırakmak zorunda kaldı. Eczanede çalıştı, daha sonra muhasebeciliğe başladı. 1864 yılında İstanbul’a taşındı. Telgraf Dairesi’nde ve Ermeni Patrikhanesi’nde çalıştı. Aynı zamanda kısa süre için Üsküdar’daki Ermeni okulunda öğretmenlik yaptı. Fransızca ve İtalyancayı kendi kendine öğrendi ve yabancı dergilere yazılar yazmaya başladı. Evlendikten sonra edebiyat dünyasından çekilip muhasebecilik yapmaya devam etti. Editörlüğünü yaptığı dergiler sansür ve mali sıkıntılar nedeniyle kısa ömürlü oldu.
1891 yılında yoksulluk ve sefalet içinde kendi mali çöküşüne kahkahalar atarken öldü.
Eserlerinde özellikle Ermeni cemaatinin ileri gelenlerini, aydınlarını, Ermeni Patrikhanesi’ni, Ermeni Milli Nizamnamesi’ni (1863) ve işleyişini, eğitim sistemini, toplumsal yaşamı keskin gözlemleri ve ince mizahı ile sert bir dille eleştirdi. Eserlerinin arasında Adamnapuyjn Arevelyan(Şark Dişçisi) (1865), Mezdsbadiv Muratsganner (Haşmetlü Dilenciler) (1881), Kağakavarutyan Vnasnerı (Kibarlığın Zararları), Azkayin Çoçer (Milli Ağalar) bulunmaktadır. Ayrıca Tadron (Tiyatro), Luys (Işık), Dzidzağ (Tebessüm), Khigar (Bilgiç) ve Tiyatro dergilerini yayınlamıştır.
Yervant Odyan (1869 – 1926)[2]
19 Eylül 1869’da İstanbul, Yenikapı’da doğdu. Ermeni Milli Nizamnamesi (1863) olarak bilinen Osmanlı’daki ilk anayasa örneğinin hazırlayıcılarından Kirkor Odyan’ın (1834–1887) yeğenidir. Aile üyeleriyle birlikte Avrupa’nın çeşitli ülkelerini gezdi. 1884’de İstanbul Üsküdar’daki Berberyan Ermeni Okulu’na girerek bir buçuk yıl kadar okudu. Öğrenimini evde, amcasının çevresindeki, dönemin ünlü Ermeni aydınlarından aldığı derslerle, sanat ve edebiyatın tartışıldığı bir ortamda sürdürdü. Zengin aile kütüphanesinde çok sayıda Ermenice ve Fransızca eseri okuyarak yetişti. II. Meşrutiyet’in ilanına kadar Osmanlı topraklarının dışında yaşadı ve gittiği her ülkede mizah dergileri yayınladı. Bu dergilerde hem öyküler yazdı hem de editörlük yaptı.
İstanbul’a döndükten sonra 1910 yılında Yoldaş Pançuni adlı eserini yazdı. 1911 yılında II. Meşrutiyet’in ilan edilme sürecini mektup, telgraf, fotoğraf gibi belgesel değeri olan malzemelerle işleyen bir polisiye roman olan Abdülhamid ve Sherlock Holmes’ı yazdı. Yoldaş Pançuni’nin ikinci bölümünü, Inger P. Pançuni i Vasburagan (Yoldaş Pançuni Van’da) 1914’te yayınladı. Mayıs 1915’te tutuklanıp Suriye içlerine, Dair Ez-Zor’a (Der Zor) tehcir edildi. Sürgünden mucize eseri kurtuldu. İstanbul’a 1918’de geri döndü. Yaşadıklarını Anidzeal Dariner, 1914-1919 (Lanetli Yıllar, 1914-1919) adlı tanıklık eserinde anlattı. İstanbul’u 1922’de terk edip Bükreş’e geçti. 3 Ekim 1926’da kanserden öldü ve Kahire’deki Marmina Ermeni Mezarlığı’na gömüldü.
Metin
Hagop Baronyan – Yervant Odyan
Çeviri
Ayşan Sönmez (Haşmetlü Dilenciler)
Boğos Çalgıcıoğlu (Şark Dişçisi)
Sevan Değirmenciyan (Zavallı)
Kurgu ve Metin Düzenleme
BÜO
Reji
Büşra Karpuz, Erdi Aydın, İlker Ergün, Maral Çankaya, Mehmet Can Engül, Mehmet Caner Soyulmaz
Reji Danışmanları
Duygu Dalyanoğlu, Elif Karaman
Dekor – Aksesuar
Aykun Budak, Emin Vergili, Kerem Tuncel, Maral Çankaya, Mehmet Can Engül, Merve Tokgöz, Orkun İrsoy, Semih Alalu, Şükran Çakmak, Tuğçe Bayar, Yağmur Vatangül
Kostüm
Aysu Ezgi Uzunoğlu, Bilge N. Hayat, Büşra Karpuz, Dılşa Ritsa Eşli, Ebru Açıkgözler, Nimet Alımlı, Tarık Türksoy
Afiş
Damla Pinçe
Işık Tasarım
Ayşegül Öz, Berçem Demirel, Ege Yaylı, Erdi Aydın, Gizem Oğuz, Görkem Örskıran, Günkut Güven, İlke Cambazoğlu, İlker Ergün, Mehmet Cem Şahin
Işık Uygulama
Miray Bal, İlke Cambazoğlu, Şükran Çakmak
Efekt Uygulama
Hazal Gündüz
Oyuncu Kadrosu
Aykun Budak, Aysu Ezgi Uzunoğlu, Ayşegül Öz, Berçem Demirel, Bilge Hayat, Büşra Karpuz, Dılşa Ritsa Eşli, Ebru Açıkgözler, Ege Yaylı, Emin Vergili, Erdi Aydın, Gizem Oğuz, Günkut Güven, Görkem Örskıran, İlke Cambazoğlu, İlker Ergün, Kerem Tuncel, Maral Çankaya, Mehmet Can Engül, Mehmet Caner Soyulmaz, Mehmet Cem Şahin, Merve Tokgöz, Nimet Alımlı, Oğuzhan Okumuş, Orkun İrsoy, Semih Alalu, Şükran Çakmak, Tarık Türksoy, Tuğçe Bayar, Yağmur Vatangül
İcra Edilen Şarkılar
Kele Nazo, kaynak: Onnik Dinkjian
Hey Jan Ghapama, kaynak: Harout Pampoukjian
Madagh Hokoot, kaynak: Onnik Dinkjian
Amen, kaynak: Onnik Dinkjian
Aman Ağavni, kaynak: Knar
“Pera’nın sınırları; doğuda kumarbazlık, batıda gösteriş, güneyde müsriflik ve kuzeyde sahtekarlıktır.”
Hagop Baronyan, İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti
“Bu mahalle İstanbul’un Paris’i… Tabii Paris kendini aşağılanmış saymazsa adının Beyoğlu’yla özdeşleşmesine.”
Hagop Baronyan, İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti
“[Pera’nın] kışın Taksim’den Galatasaray’a a doğru oluşan gölü ünlüdür. Şirketlerden biri bu gölde gemi çalıştırmak istedi ama izin alamadı.”
Hagop Baronyan, İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti
“Hazreti İsrafil Sur’u üfleyerek ölüleri diriltemezse İstanbul’un bekçilerinden ve sokak satıcılarından yardım isteyebilir.”
Hagop Baronyan, Haşmetlü Dilenciler
‘‘[Pera’da] gençlik beş yılda bir uyanır. Topluluk yoksa kurmayı, varsa yıkmayı düşünürler.’’
Hagop Baronyan, İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti
‘‘Rakı unutuştur. Rakı hayat denen bu dünyevi mahpusluktan gökyüzüne doğru kaçıştır.’’
Yervat Odyan, Zavallı
‘‘Gülme, oğlum. Bazen gece sokağa çıktığında çamurun içinde yuvarlanan bir adam görürsün ve ‘sarhoşun biri’ der, geçip gidersin. Fakat hayır, dostum. O bir kaçaktır; hayat denen mahkûmiyetten kaçmıştır.’’
Yervat Odyan, Zavallı
“Bir dakikam var mı? Yüz dakikam var, bin dakikam var, Allaha şükür. Zaten başka neyim var? Anlat bakalım, evladım, anlat.”
Yervant Odyan, Zavallı
“İşte üç buçuk yıllık sürgünümün hikayesi… Okuyucu bu hikayeyi basit ve edebi olmayan bir dille yazdığımı fark edecektir. Her şeyden önce bu yaşananları hakikati çarptırmadan anlatmak ve bunların abartısız, gerçek hikayeler olmasını istedim. Fakat gerçekler o kadar korkunçtu ki çoğu kişi yaşanan olayları abartarak yazdığımı düşündü. Sürgünün gazabında acı çekmiş ve bundan kurtulmuş olanlar yazdığım gerçekleri hiç değiştirmediğime şahitlik edebilirler.”
Yervant Odyan, Lanetli Yıllar, 1914-1919
“Üç yıllık bu sürgün otuz yıllık yazın hayatımın yerini aldı.”
Yervant Odyan, Lanetli Yıllar, 1914 – 1919
[1] Hagop Baronyan’ın biyografisi Mimesis Tiyatro Çeviri Araştırma Dergisi’nin 17. sayısında yayımlanmış olan ‘‘Hagop Baronian’’ adlı makaleden derlenmiştir.
[2] Yervant Odyan’ın biyografisi Aras Yayıncılık’ın internet sayfasında bulunan “Yervant Odyan Hakkında” bölümünden derlenmiştir.
BÜO 